Μαθήματα άμεσης δημοκρατίας

Το 2010 μια πρωτοφανής πολιτική πρωτοβουλία ξεκινάει στην Ισλανδία. 522 εκπρόσωποι απ’ όλα τα κοινωνικά στρώματα (αγρότες, ψαράδες, καθηγητές, επιχειρηματίες, εργάτες, υπάλληλοι και νομικοί) θέτουν υποψηφιότητα για να εκλεγούν σε μία 25μελή επιτροπή πολιτών που θα συνέθετε και θα πρότεινε στους πολιτικούς ένα νέο Σύνταγμα. Οι άνθρωποι αυτοί δεν θα έπρεπε να ανήκουν σε κανένα από τα γνωστά κόμματα. Το Συνταγματικό Συμβούλιο, όπως ονομάστηκε, αφού εργάστηκε πυρετωδώς επί δύο χρόνια, ανήρτησε τις προτάσεις του στο Διαδίκτυο για να κάνουν όλοι τις παρατηρήσεις τους. Συνέθεσε τις προτάσεις και στις 21 Οκτωβρίου έστησε – κυριολεκτικά – κάλπες παντού, παραδίδοντας απλά μαθήματα δημοκρατίας. Η συμμετοχή έφτασε στο 48,9% και το σχέδιο Συντάγματος εγκρίθηκε με 66,9% ψήφους «υπέρ» και 33,1% «κατά».
Στα μέσα του Νοέμβρη βρέθηκε στην Αθήνα η Ισλανδή Κατρίν Οντσντότιρ, μέλος του Λαϊκού Συνταγματικού Συμβουλίου στη χώρα της, για να εξηγήσει στους Έλληνες πώς οι συμπατριώτες της εναντιώθηκαν στις προσταγές των ξένων δανειστών και πήραν την κατάσταση στα χέρια τους, διαμορφώνοντας το νέο Σύνταγμα της Ισλανδίας. Προσκεκλημένη της «Πρωτοβουλίας για Ριζική Συνταγματική Αλλαγή» παρουσίασε αναλυτικά στην αίθουσα του Δικηγορικού Συλλόγου Αθηνών τη διαδικασία συγκρότησης του 25μελους Συνταγματικού Συμβουλίου στην Ισλανδία, απάντησε σε ερωτήσεις, επεσήμανε τις ομοιότητες με την κρίση στην Ελλάδα και αφηγήθηκε πώς η μικρή νησιωτική χώρα στη Βόρεια Ευρώπη αντιστάθηκε στους εκβιασμούς των ξένων δανειστών.

Θέσε μας το όρο της άμεσης δημοκρατίας, έτσι όπως την εφαρμόσατε στην Ισλανδία. Πώς ξεκίνησε;

Ο όρος «Άμεση Δημοκρατία», βασικά, σημαίνει εξουσία στο λαό. Δεν έχει εφαρμοστεί ακόμα στην Ισλανδία, αλλά στη νέα εκδοχή του συντάγματος προτείνουμε τα 10% των ψηφοφόρων να μπορούν να προωθήσουν μια νέα νομοθεσία που θα εφαρμόζει η βουλή, ή αλλιώς η βουλή να προτείνει μια εναλλακτική νομοθεσία, έτσι ώστε μετά οι πολίτες να μπορούν να διαλέξουν με εθνικό δημοψήφισμα. Επίσης, στη νέα εκδοχή του συντάγματος (το οποίο σύνταγμα δεν έχει εφαρμοστεί ακόμα στην Ισλανδία), το 10% των πολιτών θα μπορούν να εφαρμόσουν βέτο σε μια νομοθεσία της βουλής, προκαλώντας έτσι την εφαρμογή εθνικού δημοψηφίσματος. Δεν υπάρχει Άμεση Δημοκρατία στην Ισλανδία αυτήν τη στιγμή, αλλά θα υπάρξει αν εφαρμοστεί το νέο σύνταγμα.

Επιπλέον, έχουν γίνει τρία πρόσφατα δημοψηφίσματα στην Ισλανδία. Τα δύο προκλήθηκαν από την άρνηση του Προέδρου της χώρας να υπογράψει μια ρύθμιση, που θα έδινε ισχύ σ’ ένα συμβόλαιο που θα καθιστούσε τους Ισλανδούς υπεύθυνους στο να ξεπληρώσουν τα χρέη της Icesave (μια τράπεζα). Άλλο δημοψήφισμα, είχε να κάνει για το αν ο λαός ήθελε το νέο σύνταγμα, το οποίο έγραψε το Συνταγματικό Συμβούλιο ως βάση του νέου συντάγματος της Ισλανδίας. Το 67% του λαού ψήφισε «ναι» σ’ αυτό.

Τα τελευταία χρόνια μας έδειξαν ότι – πλην ελαχίστων εξαιρέσεων – οι Έλληνες πολιτικοί δε διαθέτουν τη στοιχειώδη ευαισθησία που θα τους οδηγούσε σε μία μαζική παραίτηση, όπως συνέβη στην Ισλανδία. Θεωρείς ότι είναι ελάττωμα των πολιτικών μας μόνο ή ενός ολόκληρου λαού, που πεισματικά αρνείται να παραδεχθεί τα λάθη του;

Δεν υπήρξε μαζική παραίτηση των πολιτικών της Ισλανδίας, μόνο πολύ λίγοι από αυτούς αποτραβήχτηκαν όταν ξέσπασε το κραχ. Από την άλλη μεριά, πολλοί Ισλανδοί πολιτικοί βρέθηκαν στους χαμένους των εκλογών. Είναι πολύ σημαντικό για την Ελλάδα, όπως και για άλλα μέρη, να αδράξουν οι πολίτες την ευκαιρία να ψηφίζουν πολιτικούς που δεν είναι διεφθαρμένοι. Επίσης, το κοινό πρέπει να έχει το θάρρος να απαρνηθεί τη διαφθορά, αρνούμενοι να ψηφίσουν εκείνους που ξέρουν ότι έχουν διαφθαρεί, και να διεκδικούν εναλλακτικές που θα είναι αληθινά σημαντικές για το μέλλον της Ελλάδας. Είναι στοιχειώδες κατά τη γνώμη μου, ο γενικός πληθυσμός της χώρας να πολιτικοποιηθεί τόσο, έτσι ώστε να δημιουργηθούν πολλές εναλλακτικές επιλογές από νέες δυνάμεις εξουσίας. Η οργή δεν πρέπει να μετατραπεί σε μίσος, γιατί αυτό δεν οδηγεί πουθενά, πλην της καταστροφής. Η οργή μπορεί να χρησιμοποιηθεί εποικοδομητικά, αλλά πρέπει να υπάρχει όραμα, και κουράγιο που ακολουθεί εκείνο το όραμα.

Ευτυχώς, η δημοκρατία δεν έχει εθνικότητα. Ζει στο νου των ανθρώπων, σε όλο τον κόσμο.

Πιστεύεις ότι η νησιώτικη απομόνωση και ο σχετικά μικρός πληθυσμός μιας χώρας, βοηθάει σε μια πιο αποτελεσματική συσπείρωση των ανθρώπων και οδηγούν σε πιο εύθικτες νοοτροπίες μεταξύ πολιτικών και ψηφοφόρων; Είναι και αυτό, ο λόγος για μια πιο άμεση και γρήγορη δημοκρατία, ειδικά όσον αφορά τη λήψη γενναίων και καινοτόμων αποφάσεων;

Ναι, νομίζω ότι βοηθάει. Ή τουλάχιστον δεν έχει κάποιο αρνητικό αντίκτυπο. Όμως, νομίζω ότι και τα μεγαλύτε- ρα κράτη θα μπορούσαν να πάρουν τα ίδια μέτρα, όπως βλέπουμε και στην Ελβετία, η οποία είναι η ισχυρότερη χώρα της Ευρώπης όσον αφορά την άμεση δημοκρατία, αν και οι αποφάσεις από τέτοιες διεργασίες στην Ελβετία δεν είναι ποτέ τόσο ακραίες.

Λέμε, πως στην Ελλάδα γεννήθηκε η Δημοκρατία. Σήμερα βλέπουμε πως η δημοκρατία ζει στην Ισλανδία. Μήπως παρατήσαμε το βρέφος έξω από μια ξένη πόρτα;

Ευτυχώς, η δημοκρατία δεν έχει εθνικότητα. Ζει στο νου των ανθρώπων, σε όλο τον κόσμο. Κακά και διεφθαρμένα συστήματα καμιά φορά την μειώνουν, όπως συνέβη τώρα στην Ελλάδα. Εγώ όμως, πιστεύω ότι η δημοκρατία επιβιώνει ακόμα ένθερμα στις καρδιές και τις ψυχές των Ελλήνων. Πρέπει να πολεμήσουν γενναία για τα επόμενα λίγα χρόνια, ώστε να την κάνουν μια καθημερινή πραγματικότητα.

Η οικονομική κατάρρευση προδίδει την ανθρώπινη αδυναμία προς τους πειρασμούς που γεννάει ο καπιταλισμός, ενώ η αγανάκτηση που ακολούθησε, το πάθος του ισλανδικού λαού. Τέλος, η λύση που έφερε την ανάκαμψη μαρτυρά μία σχεδόν παραμυθένια αλλά σταθερή λογική των πολιτών. Γεμίζοντας τα κενά ανάμεσα στις τρεις αυτές συμπεριφορές, τι μπορούμε να μάθουμε και να διδαχτούμε από τους Ισλανδούς;

Ότι εποικοδομητικές λύσεις μπορούν να ξεπηδήσουν μέσα από τη δίκαιη οργή.

Είναι στοιχειώδες κατά τη γνώμη μου, ο γενικός πληθυσμός της χώρας να πολιτικοποιηθεί τόσο, έτσι ώστε να δημιουργηθούν πολλές εναλλακτικές επιλογές από νέες δυνάμεις εξουσίας.

Ποιος ήταν ο ρόλος των δημοσιογράφων και των ΜΜΕ σ’ αυτή σας την προσπάθεια, ιδιαίτερα στην αρχή;

Τα μέσα ενημέρωσης καθυστέρησαν πολύ στο να αντιληφθούν το ξέσπασμα των Ισλανδικών κινητοποιήσεων. Μπήκαν στη διαδικασία, όταν πλέον ήταν ξεκάθαρο ότι οι διαμαρτυρίες ήταν εδώ για να μείνουν. Παρόλα αυτά, λίγοι δημοσιογράφοι έκαναν καλή δουλειά στο να ακολουθήσουν τα γεγονότα. Είναι φανερό, ότι δεν είναι ζήτημα αριθμού ανθρώπων, αλλά ποιότητας ανθρώπων.

Περάσατε στ’ αλήθεια μια πολύ δύσκολη οικονομικά κατάσταση. Κόσμος έχασε τις δουλειές του, τα σπίτια του… Πώς είναι τα πράγματα σήμερα;

Είναι λίγο καλύτερα, αλλά τα οικονομικά προβλήματα παραμένουν γεγονός για την πλειοψηφία του έθνους.

Αν στο 1 βάζαμε την Αργεντινή και στο 10 την Ισλανδία, που πιστεύεις ότι βρίσκεται η Ελλάδα;

Η Αργεντινή και η Ισλανδία είναι λάθος επιλογή αντιθέτων, νομίζω. Έχουμε ακόμα δρόμο για να δούμε αν η Ισλανδία θα καταφέρει μια θαυμαστή αλλαγή στους θεσμούς της ή όχι. Όταν γράφεται αυτό, στην Ισλανδία επικρατεί το ίδιο οικονομικό σύστημα που υπήρχε και πριν το κραχ. Το νέο σύνταγμα δεν έχει εφαρμοστεί ακόμα. Οι τράπεζες εξακολουθούν να βγάζουν υψηλά κέρδη, ενώ ο λαός είναι βαθιά χρεωμένος. Ρωτήστε με ξανά σε 10 χρόνια και τότε θα μπορώ να σας πω αν η Ισλανδία κατάφερε πραγματικά την απαιτούμενη σημαντική αλλαγή.