στη χώρα των αστεριών

Αριστέα Κοντραφούρη: Απόφοιτος της Δραματικής σχολής «Αρχή» της Νέλλης Καρρά. Σπούδασε ειδική αγωγή και ειδικεύτηκε στην παιγνιοθεραπεία. Συνεργάστηκε με τη θεατρική ομάδα «Σμίλη», με την πειραματική σκηνή του εθνικού θεάτρου με τον θίασο «Αργώ», την «ελεύθερη αθηναϊκή σκηνή», και το «θέατρο δρόμου σχολείο γελοτοποιών». Από το 2003 συνεργάζεται με την ομάδα «Πράσσειν άλογα». Το 2004 συνεργάζεται με το «θέατρο του παπουτσιού πάνω στο δέντρο» και επεξεργάζεται δραματουργικά το κείμενο της παράστασης «Κανέλα και δυοσμαράκι». Έχει ανεβάσει με τα ειδικά παιδιά του «Πανευβοϊκού συλλόγου: Άνθρωπος-Ελπίδα-Πολιτισμός» τα παραμύθια που έχει γράψει η ίδια «η χώρα των αστεριών», «το μπαούλο»,
«το κίτρινο υποβρύχιο των beatles» και «το βαζάκι με τη μαρμελάδα». Συνεργάζεται με το κέντρο ημέρας αυτιστικών και ψυχοσικών παιδιών «Λιθαράκι» του παιδοψυχιατρικού νοσικομείου Αττικής και με το very special arts hellas. Φέτος σκηνοθετεί και παίζει στη διαδραστική παράσταση «το κορίτσι που ζήτησε μια βελόνα, μια απλή βελόνα».

Σοφία Λιάκου: Αποφοίτησε από τη δραματική σχολή του Πειραϊκού συνδέσμου. Έχει παρακολουθήσει σεμινάρια κινησιολογίας, σωματικού θεάτρου και κλασσικού τραγουδιού. Συνεργάστηκε με τη θεατρική ομάδα «Σμίλη» και τους θιάσους: «καθρέφτης», «θέατρο του ήλιου», «θεατρική ομάδα τελεία» «θεατρική εταιρεία όψεις». Με το «θέατρο δρόμου Helix» και την παράσταση «Προμηθέας – στον άξονα του κόσμου» σε κείμενα Καζαντζάκη, Αισχύλου και Ευριπίδη εκπροσώπησε την Ελλάδα στο 31ο φεστιβάλ των εθνών στην Κίνα. Έχει εμφανιστεί στο Εθνικό θέατρο, στο θέατρο Σημείο, στο θέατρο Άλεκτον, στο θέατρο του Παπυτσιού πάνω στο δέντρο και συμμετείχε στις ταινίες «Ηνίοχος» και «delivery». Έχει συνεργαστεί με το κρατικό ραδιόφωνο σε θεατρικά και λογοτεχνικά κείμενα και διδάσκει θεατρικό παιχνίδι και αυτοσχεδιασμό. Από το 2001 συνεργάζεται με τον σύλλογο «Άνθρωπος-Ελπίδα-Πολιτισμός».

Ας μιλήσουμε για μικρές χαρές…

α …που ξεκίνησαν από μια συνάντηση που είχε η Σοφία εδώ, στη Χαλκίδα.
σ Eίχα έρθει με το θέατρο του δρόμου Helix να παίξω μια θεατρική παράσταση, το 2001. Η κυρία Μερτζιάνη με είδε στην παράσταση, με πλησίασε μέσω του Βλάση ενός παιδιού που έκανε σεμινάρια με το θέατρο του δρόμου και γνώριζε την κα Μερτζιάνη και με ρώτησε αν θα ήθελα να κάνω θεατρικό παιχνίδι σε παιδιά με ειδικές ανάγκες. Εγώ είχα ασχοληθεί με το θεατρικό παιχνίδι, η φίλη μου όμως και συνεργάτιδά μου Αριστέα εκείνη την εποχή ξεκινούσε να κάνει σπουδές σε μια σχολή για άτομα με ειδικές ανάγκες. Ήταν και ηθοποιός, οπότε της πρότεινα να το αναλάβουμε μαζί. Κάπως έτσι ξεκινήσαμε. Φτιάξαμε την ομάδα, κάναμε θεατρικό παιχνίδι, ασκήσεις, άρχισε η Αριστέα να σκέφτεται για την παράσταση με βάση τα παιδιά και το υλικό που είχε στα χέρια της και έγραψε το πρώτο μας έργο, τη «Χώρα των Αστεριών».
α Η επαφή με παιδιά που παρουσιάζουν αποκλίνουσα συμπεριφορά και κάποιες δυσκολίες διαφορετικές από τις δυσκολίες που φέρουμε εμείς είναι κάτι σύνθετο. Γιατί
ο κάθε άνθρωπος κουβαλάει τη δυσκολία του. Προσπαθήσαμε να κάνουμε μια σειρά από δημιουργικές ασκήσεις, οι οποίες έδιναν τη δυνατότητα στα παιδιά να έρθουν σε επαφή με το σώμα τους, το συναίσθημά τους. Ένα από τα ζητούμενα ήταν να δημιουργηθεί ένα κείμενο που θα πλαισιωνε τη δική τους έκφραση. Οπότε εμπνεύστηκα τη «Χώρα των Αστεριών», που είχε ως στόχο τα παιδιά να εκφραστούν περισσότερο σωματικά και λιγότερο λεκτικά. Το κεφάλαιο του λόγου, ιδιαίτερα στα παιδιά που ζουν στη Χαλκίδα, λόγω απουσίας ειδικών, είναι ένα κομμάτι πάρα πολύ δύσκολο. Κι επειδή στόχος μας είναι όχι τόσο να τα προφυλάξουμε, αλλά να ενδυναμώνουμε τη δυνατή τους πλευρά, αρχικά χρησιμοποιήσαμε περισσότερο το σώμα τους. Στη συνέχεια κάναμε κι άλλες παραστάσεις και σιγά-σιγά βάζαμε λόγια. Τώρα, μετά από εφτά χρόνια, αποφασίσαμε να ανεβάσουμε ξανά τη «Χώρα των Αστεριών», επετειακά, προσθέτοντας λόγο στην παράσταση.

Η πρώτη εκείνη παράσταση δεν είχε καθόλου λόγο;

σ Όχι. Οι παραστάσεις μας έχουν την εξής δομή: υπάρχει η αφήγηση του παραμυθιού off από μας και τα παιδιά κάνουν πράξη αυτά που ακούν. Πρόκειται, δηλαδή, για μια χορογραφημένη παράσταση, με μουσική και δράση. Έτσι στήθηκε η πρώτη παράσταση. Στο «Μπαούλο» βάλαμε λίγο λόγο και τα παιδιά έβαλαν την προσωπικότητά τους. Η Αριστέα έγραψε ένα κείμενο όπου το κάθε παιδί είχε ένα συγκεκριμένο ρόλο, ένα χαρακτήρα που πλησίαζε σε αυτό που ήταν το ίδιο το παιδί. Το «Κίτρινο υποβρύχιο» ήταν μία πιο σύνθετη παράσταση,
που είχε λόγο, χορό και μουσική των Beatles. Τώρα ξανανεβάζουμε τη «Χώρα των Αστεριών», ίδια με την πρώτη εκείνη παράσταση αλλά κάπως πιο σύνθετη.
α Η «Χώρα των Αστεριών» ήταν ένα παραμύθι που γεννήθηκε πριν οκτώ χρόνια, από ένα υλικό που συγκεντρώθηκε από παιδιά. Μου φαίνεται περίεργο που αυτά τα παιδιά ως έφηβοι ξαναπαίζουν το παραμύθι.
σ Είναι μια πρόκληση για όλους.
α Οι βασικοί ήρωες, η Αστερίτσα, η Λαμπιρίτσα ή Ρίτσα και ο Αστερίας ο Παυσανίας, είναι δύο αστερίες οι οποίοι έχουν διαφορετικό χρώμα από τους υπόλοιπους αστερίες που ζουν στη χώρα τους. Και επειδή έχουν διαφορετικό χρώμα, οι υπόλοιποι δεν τους δίνουν και πολλή σημασία. Οπότε αποφασίζουν να πάνε να βρουν τα αστέρια, που τους μοιάζουν πάρα πολύ. Αλλά στην πορεία ανακαλύπτουν ότι θέλουν να ξαναγυρίσουν πίσω. Οπότε υπάρχει και το μότο της παράστασης, που λέει:

Η φυγή δεν είναι λύση
Αγωνίσου στη ζωή
Σήκωσε το κεφαλάκι
Δείξε θάρρος πιο πολύ
Γύρω σου υπάρχουν άλλοι
Λένε πιο κανονικοί
Μην τους δίνεις σημασία
Είναι μόνοι τους κι αυτοί
Η ζωή ανήκει σ’ όλους
Γι’ αυτό ζήσε τη κι εσύ
Η φυγή δεν είναι λύση
Δείξε θάρρος πιο πολύ

σ Μ’ αυτό τον τρόπο ξεκινήσαμε να θίξουμε τη διαφορετικότητα σε αυτά τα παιδιά.
α Κι όχι μόνο απέναντι σ’ αυτά τα παιδιά, γιατί, είπαμε, ο καθένας μας κουβαλάει τη δική του διαφορετικότητα.

Και να τονίσω πως συμπληρώνεται ένα παζλ, σχετικά με το ότι δεν μιλάνε, το ότι το αποφεύγουνε ή δεν εκφράζονται σωστά. Αυτό δεν είναι πρόβλημα δικό τους μόνο, είναι γενικότερο. Και πέρα από αυτό, το γεγονός πως αυτό που ξεκίνησε ήταν περισσότερο κινητικό ενώ αργότερα έγινε πιο σύνθετο, έχει ίσως να κάνει και με το ότι δόθηκε ο κατάλληλος χώρος για να μπορέσουν να αναπτυχθούν κάποιες ιδιότητες.

α Ούτως ή άλλως, στην αρχή, σκοπός μας πάντα είναι να αποκτήσουν τα παιδιά συναίσθηση του σώματός τους. Να καταλάβουν ποια είναι η θέση τους στην ομάδα, ποια είναι η σχέση τους με τους άλλους… Ο λόγος χρειάζεται πρώτα να ξεμπλοκάρει, για να μπορέσει στη συνέχεια να καλλιεργηθεί και να δουλευτεί.
σ Κι αυτό μπορεί να συμβεί με τη χαρά της επικοινωνίας, τη σωματική επαφή και έκφραση.

Η παρουσία από μόνη της είναι μια μορφή επικοινωνίας. Όταν βρίσκομαι σε ένα χώρο δεν επικοινωνώ και με τους υπόλοιπους;

α Και γι’ αυτό θέλω να πω πως αυτό που κάνουμε είναι συνάντηση με τους άλλους, συνάντηση με τον εαυτό μας.

Υπάρχει συχνά η νοοτροπία, από την πλευρά του θεατή, πως όταν έρχεται στο θέατρο έρχεται να παρακολουθήσει παιδιά με ειδικές ανάγκες και όχι μια θεατρική ομάδα.

α Γιατί να μην είναι θεατρική ομάδα; Θέλει βέβαια μεγάλη προσοχή. Όταν ο άνθρωπος που δουλεύει με παιδιά με ειδικές ανάγκες είναι καλλιτέχνης, πρέπει να προσέχει να μη βάζει το καλλιτεχνικό του όραμα πάνω από τις ιδιαιτερότητες της συνθήκης του να δουλεύεις με αυτά τα παιδιά. Η ισορροπία είναι πολύ λεπτή.
σ Εγώ, για παράδειγμα, μπορεί κάποιες φορές να πωρώνομαι και να θέλω να βγάλω το χορό του Παπαϊωάννου. Δεν πρέπει να ξεχνάω, όμως, πως τα παιδιά αυτά δεν είναι χορευτές.
α Χωρίς αυτό να σημαίνει ότι θα τους χαϊδέψεις τ’ αυτιά. Πρέπει να μπορείς να δεχτείς ότι και το λάθος έχει λόγο ύπαρξης. Η ατέλεια είναι μια ομορφιά. Ξέρεις, ούτε κι εγώ το είχα από την αρχή που ξεκίνησα. Χρειάστηκε να κάνω μια πορεία όλα αυτά τα χρόνια προκειμένου να συνειδητοποιήσω πως δεν θέλω να είμαι η δασκάλα αυτών των παιδιών. Όχι, είμαι ο άνθρωπος που συναντιέμαι μαζί τους για να ανταλλάξουμε κάποια ερεθίσματα, για να προχωρήσω και εγώ και η Σοφία και αυτά, όλοι μαζί να κάνουμε ένα ταξίδι.
σ Είμαστε τελικά πολύ τυχεροί, γιατί είμαστε μια ομάδα από ανθρώπους που είναι ευαισθητοποιημένοι, και καλλιτέχνες, κι αυτό έχει πολύ μεγάλη σημασία. Όταν έρχομαι να δουλέψω εδώ με την Αριστέα έχω πολύ κέφι, ξέρω ότι το αποτέλεσμα θα είναι κάτι πολύ όμορφο και για τα παιδιά και για μας και για τον κόσμο. Σεβόμαστε αυτό που κάνουμε. Κι έπειτα, προετοιμάζοντας τα παιδιά για μια θεατρική παράσταση τους δίνουμε χαρά. Γιατί το παιδί, πόσο μάλλον ένα παιδί που αντιμετωπίζει πρόσθετες δυσκολίες, όταν ξέρεις πώς να του συμπεριφερθείς, καταλαβαίνει την ωραία αισθητική και χαίρεται να εκφράζεται μέσα απ’ αυτήν.
α Το πώς θα συμπεριφερθείς στον άλλον, από μόνο του, είναι ένα μάθημα ζωής. Το ότι τα παιδιά αυτά έχουν κάποιες ιδιαιτερότητες, αυτό δεν σημαίνει ότι πρέπει να τα αντιμετωπίζουμε σαν να είναι διαφορετικά.

Το θέατρο του δρόμου, σαν φιλοσοφία, πόσο βοηθά έναν άνθρωπο που κυνηγά τα του δρόμου δρώμενα να μπει στη διαδικασία να γίνει μέρος μιας ομάδας σαν κι αυτή;

σ Το θέατρο του δρόμου είναι ένα θέατρο της συγκυρίας και της ελευθερίας, που σου δίνει την εμπειρία της καλλιέργειας, της έκθεσης, του απρόοπτου και του αυτοσχέδιου. Δεν είμαι ηθοποιός του σαλονιού, ούτε έχω μάθει στο πολύ κλισέ. Είμαι σαν άνθρωπος έτσι, μ’αρέσει να κάνω διάφορα πράγματα, να είμαι κοντά στους ανθρώπους και να συλλέγω εμπειρίες. Όταν κάναμε την πρώτη μας παράσταση στη Χαλκίδα, τη «Χώρα των Αστεριών» –ήταν, νομίζω, 2 Ιουλίου του 2001–, ένιωσα πως αυτή ήταν η σημαντικότερη στιγμή στη θεατρική μου πορεία. Τόσο πλήρης αισθάνθηκα που έκανα αυτή τη παράσταση με την Αριστέα και τα παιδιά. Θεωρώ αυτό το πάρε-δώσε στην ομάδα, αυτή την επαφή, κάτι πολύ σημαντικό για μένα, είναι άλλωστε ο μόνος λόγος που συνεχίζω να το κάνω… Και εγώ και η Αριστέα είμαστε άνθρωποι και καλλιτέχνες που μας αρέσει να δοκιμάζουμε πράγματα, δεν έχουμε επαναπαυτεί.
α Εγώ ξεκίνησα με το θέατρο στη Σχολή της Νέλλης Καρρά, η οποία έχει και το Θέατρο Κωφών Ελλάδος. Οπότε, στην εκπαίδευσή μου ως ηθοποιού είχα έναν άνθρωπο δίπλα μου που έκανε κάτι δημιουργικό με ανθρώπους που παρουσίαζαν αυτή την ιδιαιτερότητα. Έπειτα πέρασα μια κρίση με το θέατρο, αισθανόμουν ότι κάτι δεν με γέμιζε, ότι κάπου ικανοποιούσα το ναρκισσισμό μου, και έκανα εκπαίδευση στην ειδική αγωγή. Μετά εκπαιδεύτηκα και ως παιγνιοθεραπεύτρια, που είναι μια μορφή ψυχοθεραπείας μέσα από το παιχνίδι. Για κάποιο λόγο αισθάνομαι πως μέσα από αυτή τη συναναστροφή αποκτά και η δική μου εμπειρία μια πιο δημιουργική δομή, μ’αρέσει αυτό το πάρε-δώσε, μου βγάζει μια δυσκολία τέτοια που με κάνει να αισθάνομαι πως βρίσκομαι σε οικείο περιβάλλον. Σαν να έχω έναν κοινό κώδικα με αυτούς τους ανθρώπους, κάτι γνώριμο. Δεν μπορώ να το λεκτικοποιήσω και να το ορίσω. Όταν είμαι μαζί τους νιώθω καλά.
σ Εγώ, επειδή έχω μέσα μου το αίσθημα της προσφοράς και της αλληλεγγύης, αυτά τα παιδιά τα βλέπω σαν δικά μου, σαν οικογένειά μου που πρέπει να φροντίσω. Και τα αγαπάω πραγματικά. Από την αρχή, σχεδόν, είναι τα ίδια παιδιά. Έχουν έρθει και κάποια καινούργια, έχουν γίνει όμως όλα ένα. Είναι παιδιά μας πια.
α Πρέπει να πούμε, όμως, πως αν δεν υπήρχε η Ειρήνη Μερτζιάνη δεν θα μπορούσε να γίνει τίποτα από αυτά. Γιατί τα παιδιά έρχονται από διάφορα μέρη της Εύβοιας, κάποια έρχονται από μακρινά χωριά. Οι γονείς τους κουράζονται πολύ να τα συνοδεύουν και πολλές φορές δυσκολεύονται να τα φέρουν. Υπάρχει μια διαρκή προσπάθεια από την κα Μερτζιάνη η οποία αγωνίζεται και προσπαθεί να τους κρατήσει εκεί, να κρατήσει τον Σύλλογο. Τώρα, μάλιστα, έχει καταφέρει να βρει κι ένα βανάκι, ένα λεωφορειάκι για να μεταφέρει τα παιδιά.
σ Όταν ξεκινήσαμε, κάναμε πρόβες σε ένα διάδρομο σχολείου για δύο χρόνια, με μια μοκέτα μόνο κάτω. Τώρα υπάρχουν γραφεία, έχουμε αποθηκούλα που βάζουμε τα σκηνικά, έχουμε χώρο που κάνουμε τις πρόβες, όλοι συνεργάζονται, για να μπορούν να γίνουν όλα όπως πρέπει. Η ίδια έχει στόχο να κάνει ένα ίδρυμα διά βίου, επειδή σκέφτεται πάνω απ’ όλα τα παιδιά. Τι θα γίνουν όταν οι γονείς τους φύγουν από τη ζωή; Υπάρχει ένα πρόγραμμα. Μέρος του προγράμματος είναι και η θεατρική ομάδα.
α Υπάρχουν και διάφορες άλλες δραστηριότητες, όπως ζωγραφική, γυμναστική…
σ Αυτά τα παιδιά έχουν γίνει μεταξύ τους μια παρέα, έχοντας αποκτήσει μια επικοινωνία που τους λείπει στο σχολείο, καθώς, όπως λένε, οι συμμαθητές τους δεν τους συναναστρέφονται.