«Mια που ζούμε στον αιώνα της φωτογραφίας ακινητοποιήστε το: αυτό που δίπλα μας ολοένα μ’ απίθανες  χειρονομίες δρα: το Ασύλληπτο! … Είμαστε το αρνητικό του ονείρου γι’ αυτό φαινόμαστε μαύροι και άσπροι και ζούμε τη φθορά πάνω σε μιαν ελάχιστη πραγματικότητα.» Οδυσσέας Ελύτης

Η όραση έρχεται πριν από τις λέξεις. Το παιδί κοιτάζει και αναγνωρίζει πριν μάθει να μιλάει. Ο τρόπος όμως που βλέπουμε τα πράγματα επηρεάζεται από το τι γνωρίζουμε και τι πιστεύουμε. Αν, για παράδειγμα, πιστεύεις στην κόλαση, αλλιώς βλέπεις τη φωτιά από κάποιον που δεν πιστεύει. Μια εικόνα είναι ένα μέρος του κόσμου που έχει αποσπαστεί από τον τόπο και το χρόνο όπου υπήρχε και έχει διατηρηθεί. Παράλληλα ενσωματώνει έναν τρόπο τού να βλέπεις. Οι φωτογραφίες, λοιπόν, δεν αποτελούν μόνο μια μηχανική καταγραφή. Η μηχανή είναι ένα μάτι. Ο φωτογράφος έχει επιλέξει αυτό το θέαμα από μια απειρία άλλων. Ο τρόπος που βλέπει αντανακλάται στην επιλογή του θέματος. Ωστόσο, αν και κάθε εικόνα ενσωματώνει έναν τρόπο τού να βλέπεις, η αντίληψη και η αποτίμησή της εξαρτάται επίσης από το δικό μας τρόπο να βλέπουμε.

«Οι φωτογραφίες είναι σύννεφα φαντασίας και σκάγια πληροφοριών.» Susan Sontag

Η «εφεύρεση» της φωτογραφίας άλλαξε τον τρόπο που οι άνθρωποι έβλεπαν. Αν και τον 19ο αιώνα, αλλά και αργότερα, αναφερόταν ως εφεύρεση, ήταν ακριβέστερα η ανακάλυψη της ικανότητας της φύσης να εγγράφει εικόνες του εαυτού της. Από τότε έχει εισχωρήσει βαθιά στην κοινωνική συνείδηση, με τη μαγική ευκολία των μέσων της. Όλοι σχεδόν έχουμε γίνει χρήστες του μέσου και κοινωνοί των αποτελεσμάτων της. Η φωτο-αποτύπωση άρχισε το 1826 κι από την ηλιογραφία του Νιέπς και τη δαγκεροτυπία έχουμε φτάσει ένα βήμα πριν από την τρισδιάστατη, εντομο-μιμητική και κβαντική φωτογραφία. Όλα αυτά τα χρόνια έχει φωτογραφηθεί σχεδόν το καθετί, ή τουλάχιστον έτσι φαίνεται. Από όλα τα αντικείμενα που συνθέτουν το μοντέρνο κόσμο, οι φωτογραφίες ίσως είναι τα πιο μυστηριώδη.

«Δε βλέπω φωτογραφίες μέχρι να δω φωτογραφίες. Όταν φωτογραφίζω, βλέπω ζωή.» Garry Winograd

«Εμπειρία αιχμαλωτισμένη», «γραμματική και ηθική της όρασης», «ελεγειακή τέχνη, τέχνη του λυκόφωτος», «μήνυμα χωρίς κώδικα» Η δύναμη της φωτογραφίας έγκειται στο γεγονός ότι
επιτρέπει την εξονυχιστική μελέτη στιγμών τις οποίες η φυσιολογική ροή του χρόνου αντικαθιστά αμέσως. Οι φωτογραφίες είναι μια καθαρή φέτα χρόνου που μπορεί κανείς να φυλάξει και να κοιτάξει ξανά. Εγκλωβίζονται σε άλμπουμ ή σε πορτοφόλια, κορνιζάρονται και τοποθετούνται πάνω στο μπουφέ, προβάλλονται σε διαφάνειες, μπαίνουν στα περιοδικά και στις εφημερίδες, στον τοίχο, στα αρχεία της αστυνομίας, ξεθωριάζουν, σκίζονται και παραπέφτουν. Ο μανιώδης ερασιτέχνης τραβάει στιγμιότυπα της καθημερινής ζωής ως ενθύμια, ένας εύκολος τρόπος για να κρατάει σημειώσεις. Οι φωτογραφίες από τα ταξίδια προσφέρουν αδιαφιλονίκητες αποδείξεις ότι το ταξίδι έγινε και μερικές φορές μετατρέπεται σε «στρατηγική συσσώρευσης φωτογραφιών». Η Susan Sontag έγραφε ότι η κάμερα καταπραΰνει την ανησυχία που οι εργασιομανείς αισθάνονται όταν δε δουλεύουν και γι’ αυτό οι πιο μανιώδεις φωτογράφοι είναι οι Γερμανοί, οι Αμερικανοί και οι Γιαπωνέζοι. Οι άνθρωποι που έχουν απολέσει το παρελθόν τους φαίνεται ότι διαθέτουν το μεγαλύτερο ζήλο. Όταν φοβόμαστε πυροβολούμε, όταν νιώθουμε νοσταλγία για κάτι που χάθηκε τραβάμε φωτογραφίες. Η πολλή χρήση, όμως, δημιουργεί εθισμό και ίσως κάνει το γεγονός λιγότερο πραγματικό. Έτσι η «κοινωνική» φωτογραφία των αθλιοτήτων αυτού του κόσμου έχει τόσο αφυπνίσει όσο και νεκρώσει τις συνειδήσεις μας. Ο Roland Barthes, που έγραψε ένα πολύ ενδιαφέρον βιβλίο για το θέμα, το «Φωτεινό θάλαμο», έλεγε ότι η φωτογραφία είναι στο βάθος ανατρεπτική όχι όταν φοβίζει, διεγείρει ή και στιγματίζει, αλλά όταν είναι στοχαστική. Έχει γίνει, ειδικά από τότε που ανακαλύφθηκε ο ψηφιακός τρόπος φωτογράφισης, ένα είδος ψυχαγωγίας «τόσο διαδεδομένο σχεδόν όσο το σεξ και ο χορός», που σημαίνει ότι, όπως κάθε μορφή μαζικής τέχνης, η φωτογραφία από τους περισσότερους ανθρώπους δεν ασκείται ως τέχνη. «Είναι περισσότερο ένα κοινωνικό τυπικό, μια άμυνα απέναντι στην αγωνία κι ένα εργαλείο εξουσίας».

«Η φωτογραφία είναι το ημερολόγιό μου γραμμένο με φως. Είναι η συμμετοχή μου στην καθημερινή ζωή.» Andre Kertesz

Στις πόλεις που ζούμε βλέπουμε κάθε μέρα εκατοντάδες διαφημιστικές φωτογραφίες. Σε καμιά άλλη κοινωνία στην ιστορία δεν υπήρξε τέτοια συγκέντρωση εικόνων. Μας προσπερνάνε σαν τρένα εξπρές στη διαδρομή τους για κάποιο μακρινό σταθμό. Συχνά αναφέρονται στο παρελθόν αλλά πάντα μιλούν για το μέλλον. «H καπιταλιστική κοινωνία βασίζεται στις εικόνες γιατί έχει ανάγκη να προσφέρει τεράστιες ποσότητες ψυχαγωγίας, με σκοπό να κεντρίσει το αγοραστικό ένστικτο και να αναισθητοποιήσει τις πληγές της τάξης, του φύλου της φυλής». Αποτελούν την πιο ακαταμάχητη μορφή διανοητικής και ψυχικής ρύπανσης.
Κάποτε αμφισβητείτο ότι η φωτογραφία είναι τέχνη, εξαιτίας της ευκολίας της. Όμως η απόφαση της στιγμής προϋποθέτει μακρά εκπαίδευση της ευαισθησίας και του ματιού. Είναι μια τέχνη που δεν προάγεται με εγκυμοσύνη και γέννα, αλλά με τυφλό ραντεβού. Δεν εξηγεί τίποτα, είναι ανεξάντλητη πρόκληση προς την επαγωγή, το συλλογισμό και τη φαντασίωση. Εγείρει τις συνειδήσεις, καταγγέλλει και καθαγιάζει. Ο φωτογράφος προσπαθεί να κατακτήσει νέες εμπειρίες ή να κοιτάξει με φρέσκο τρόπο γνωστά θέματα, να αγωνιστεί ενάντια στην ανία. Γοητεύεται εξίσου από τα κοινωνικά ύψη και τα ταπεινά βάθη. «Ουσιαστικά, η φωτογραφική μηχανή τον κάνει τουρίστα στην πραγματικότητα των άλλων, και τελικά στη δική του». Ο φωτογράφος δεν αξιολογεί με τον παραδοσιακό τρόπο, περισσότερο μάλλον θέλεινα τον ανατρέψει. Τα πάντα χωράνε σε μια φωτογραφία: η ασχήμια, τα σκουπίδια, τα απόβλητα και οι απόβλητοι, ξεθωριασμένες επιφάνειες, αλλόκοτα πράγματα, κιτς. Αυτά που οι άλλοι δε βλέπουν γιατί δεν τα κοιτάζουν, όσα θεωρούν παρελθόν, χωρίς ενδιαφέρον. Και απομονώνοντάς τα, τα ξεγυμνώνει, τα φανερώνει. Εθισμένοι με τη δυσαρμονία και την ασήμαντη λεπτομέρεια, οι φωτογράφoι μάς προστατεύουν από τη συμβατική όραση και αυτό κυρίως τους καθιστά καλλιτέχνες. Η τέχνη της φωτογραφίας διατηρεί και αναβαθμίζει τις δυνάμεις παρατήρησής μας, επιφέρει «τον ψυχολογικό μετασχηματισμό της όρασής μας» (Μοχόλυ – Νάγκυ).
«Η φωτογραφία είναι ένα μυστικό για ένα μυστικό», όπως παρατήρησε η Ντάιαν Άρμπους (Αμερικανίδα φωτογράφος). «Όσο περισσότερα λέει, τόσο λιγότερα ξέρεις».

«Δουλεύω σε συνεργασία με την κίνηση, σα να υπάρχει ένα προαίσθημα για τον τρόπο με τον οποίο η ζωή θα ξετυλιχτεί. Αλλά μέσα στην κίνηση υπάρχει μια στιγμή κατά την οποία τα στοιχεία που κινούνται βρίσκονται σε ισορροπία. Η φωτογραφία πρέπει να αρπάξει αυτή τη στιγμή και να κρατήσει ακίνητη την ισορροπία.» Henri Cartier-Bresson

«Δεν πρέπει να ψάχνουμε συνέχεια για νέα θέματα προκειμένου να τα φωτογραφίζουμε με τους παλιούς τρόπους. Δε χρειαζόμαστε εξωτικά μέρη, δε χρειαζόμαστε την Αφρική. Ακόμη και στη φυλακή να με έβαζαν θα εύρισκα κάτι να φωτογραφίσω. Όχι από τη φαντασία μου αλλά από αυτά που θα υπήρχαν στο κελί μου. Αλλά δυστυχώς είμαστε τυφλοί. Κοιτάμε χωρίς να βλέπουμε.» Alexander Rodchenko

«Κάθε άνθρωπος είναι δυνάμει ένας καλλιτέχνης. Κάθε ανθρώπινο ον έχει ευαισθησίες. Η δυσκολία είναι πώς να τις εκφράσει και πιστεύω ότι αυτό τα καταφέρνει κανείς μόνο με δουλειά… Το ταλέντο είναι επικίνδυνο… Για μένα φωτογραφία είναι συγκέντρωση.» Henri Cartier-Bresson

«Η ερμηνεία είναι η εκδίκηση του πνεύματος πάνω στην τέχνη.» Susan Sontag

«Να βιώσουμε κάτι ως όμορφο σημαίνει: να το βιώσουμε απαραιτήτως λάθος.» Νίτσε

«Ο δημιουργικός φωτογράφος απελευθερώνει το ανθρώπινο περιεχόμενο των αντικειμένων και μεταδίδει ανθρωπιά στον απάνθρωπο κόσμο γύρω του.» Κλάρενς Τζον Λάφλιν

«Οι περισσότερες από τις φωτογραφίες μου είναι συμπονετικές, ευγενικές και προσωπικές. Τείνουν να επιτρέπουν στο θεατή να δει μόνος του. Και τείνουν να μην παρουσιάζονται ως τέχνη.» Μπρους Ντάβιντσον

«Η κάμερα είναι το εργαλείο μου. Μέσω αυτής δίνω νόημα σε οτιδήποτε γύρω μου.» Andre Kertesz

«H σκέψη πρέπει να γίνεται πριν και μετά, ποτέ την ώρα που τραβιέται η φωτογραφία.» Henri Cartier-Bresson

«Σήμερα βρισκόμαστε αντιμέτωποι με την πραγματικότητα στην πιο πελώρια κλίμακα που έχει γνωρίσει η ανθρωπότητα και αυτό εναποθέτει μεγάλη ευθύνη στο φωτογράφο.» Άμποτ

Βιβλιογραφία:
Η εικόνα και το βλέμμα, John Berger
Περί φωτογραφίας, Susan Sontag
Τέχνη και οπτική αντίληψη – Η ψυχολογία της δημιουργικής όρασης, Rudolf Arnheim
O φωτεινός θάλαμος, Roland Barthes
Φωτογραφία, συνοπτική ιστορία Φωτογραφία και κοινωνία Σκέψεις για τη φωτογραφία, Πλάτων Ριβέλης
Μονόλογος για τη φωτογραφία, Πλάτων Ριβέλης
Φωτογραφία, Πλάτων Ριβέλης
Σημειώσεις ενός Έλληνα φωτογράφου για τη φωτογραφία, Σ.Β. Σκοπελίτης
Ιστορία της ελληνικής φωτογραφίας, Άλκης Ξανθάκης
Ο ζωγράφος των μαχών, Αρτούρο Πέρεθ Ρεβέρτο